De Telegraaf spant KG aan tegen de Staat
NIEUW TEST VOOR ONAFHANKELIJKHEID RECHTERLIJKE MACHT
Het al jarenlang escalerende conflict tussen de onafhankelijke journalistiek en de staat gaat een nieuwe fase in nu De Telegraaf bekend heeft gemaakt het afluisteren van twee van hun journalisten te onderwerpen aan een rechterlijke toetsing. De juridische kernvraag in de hele kwestie ligt vrij eenvoudig: kan de Staat specifieke informatie bij willekeur bestempelen tot staatsgeheim en daarmee publikatie van deze informatie onmogelijk maken? Het antwoord is ook vrij simpel: als dat door de rechter wordt toegelaten, is de persvrijheid in Nederland definitief om zeep geholpen. Immers: de beslissing over wat staatsgeheim wordt gemaakt wordt eenzijdig door de staat genomen zonder dat daarop enige democratische controle mogelijk is. Intussen blijft het een bizarre zaak dat terwijl het civiele KG dient de strafvervolging van de twee gewoon door lijkt te gaan.
Als De Telegraaf het KG wint (het is nog niet bekend waneer het dient) hoeft dat nog niet te betekenen dat de strafvervolging wordt afgeblazen: die gaat tenslotte om de vraag of de journalisten de staatsgeheimen openbaar mochten maken. Het KG gaat striktgenomen alleen maar over de vraag of de Staat journalisten mag afluisteren. De Telegraaf vordert dat het afluisteren wordt stopgezet en dat de door afluistering verkregen informatie wordt vernietigd. Eerder werd het OM opgedragen getapte informatie van advocaten te vernietigen, maar gaf aan dat bevel geen uitvoering. Vorig jaar verloor de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten een zaak tegen de Staat waarin het vorderde dat de Staat advocaten niet mag afluisteren. Dat mag dus wel. Deze uitspraak maakt de kans voor De Telegraaf op winst er niet groter op: advocaten genieten grotere juridische berscherming dan journalisten.
Deze principiele zaak brengt tal van absurde paradoxen met zich mee. De voornaamste daarvan is dat de AIVD (een deel van de Staat) eigenlijk buiten de wet staat. Dus als De Telegraaf wint en de rechter de AIVD opdraagt te stoppen met het afluisteren en de bestanden te vernietigen, hoeft de AIVD daar geen gehoor aan te geven. De beslissing ter zake kan wederom worden bestempeld als staatsgeheim en de journalisten die dat naar buiten brengen kunnen strafrechterlijk worden vervolgd. Zo klapt de valstrik van de staatsterreur dicht. Juist daarom draait alles in deze kwestie om de mogelijke strafzaak: prevaleert de vrijheid van meningsuiting boven het openbaar maken van staatsgeheimen? Het lijkt ondenkbaar dat de Staat zich in deze tijd van terrorismebestrijding de mogelijkheid zal laten ontnemen om publikatie van staatsgeheimen onmogelijk te maken. Of de rechter al dan niet oordeelt dat de Staat geen journalisten mag afluisteren doet op dit punt weinig ter zake.
De NVJ en Het Genootschap van Hoofdredacteuren hebben zich als procespartij naast de Telegraaf gevoegd. Dat is een aardige stap en ik moet mijn eerdere karakterisering van de NVJ als NSB terugnemen. Toch moet hiervan ook weer niet te veel worden gemaakt: beide organisaties kunnen in feite niet anders en ze blijven keurig opereren binnen het bestaande systeem. Ze steken pas echt hun nek uit als ze tot actie overgaan als ze de zaak verliezen. Of als ze met vlammende statements komen in hun publicaties. Dat doen ze allemaal niet. Het blijven clubjes van law and order: als de Staat en de ‘democratie’ nu eenmaal besluiten de persvrijheid af te schaffen.. well, so be it…
Blijft over de rol van de rechterlijke macht die in deze zaak dus beperkt is omdat de AIVD zoals betoogd buiten de wet staat. Deze zaak is deslaniettemin een aardige gelegenheid voor de rechterlijke macht iets terug te winnen van het maatschappelijke vertrouwen dat door de talrijke schandalen van de laatste tijd zo geschonden is.
