Bij het einde van de economie…. de analyse

De Amerikaanse politicoloog en filosoof Francis Fukuyama kondigde in 1992 ‘het einde van de geschiedenis’ aan, waarin hij gelijk heeft gekregen voor zover het einde van de Koude Oorlog ook het einde betekende van de politiek-ideologische dichotomie van de wereld. Deze politieke ‘koude oorlog’ werd vervangen door een clash of civilisations zoals politicoloog Samuel Huntington een jaar later ontdekte -als reactie op de stellingen van Fukuyama- en deze clash zien we thans dagelijks verwoestender om ons heen grijpen. Maar met de dramatische ontwikkelingen van het afgelopen weekeind op Wall Street als kroon op een sluipende economische crisis van nu al meer dan een jaar kunnen we nu ook ‘het einde van de economie‘ aankondigen, de economie althans zoals we deze in de huidige vorm kennen. Dit zijn geen holle woorden, zoals onderstaande analyse zal aantonen. We zijn benieuwd wat jullie lezers hiervan vinden!

Het falen van de countervailing powers
We kunnen de economie zoals die zich vanaf de jaren 60 van de vorige eeuw -het begin van de globalisering- heeft ontwikkeld kenschetsen als een corporatisation: de macht binnen de economie kwam te liggen bij ondernemingen, corporations. Binnen deze groep ondernemingen werden -en worden- de lakens uitgedeeld door drie sectoren: wapens, olie en banken. Dit systeem kan alleen bijven functioneren, ‘in evenwicht blijven’ als de zogeheten countervailing powers hun werk kunnen doen, de krachten die de ondernemingen ‘in toom houden’ en controleren. Hieronder de lijst van deze ’tegenkrachten’ (van ‘klein’ naar ‘groot’) met een korte beschrijving van de manier waarop ze om zeep geholpen zijn. Hierbij zijn Europa en de VS ‘op een hoop gegooid’, dus sommige powers gelden meer voor de VS, anderen voor Europa, maar de line of thought is identiek:

1. De ondernemingsraden. Deze zijn bedoeld om vanuit werknemers-optiek invloed uit te oefenen op de bedrijfsvoering, maar zijn steeds meer gecorrumpeerd geraakt dan wel ‘omgekocht’ door het management. Bij Volkswagen in Duitsland kwam zelfs aan het licht dat het management de OR een soort ‘knipkaart’ had gegeven om bordelen te bezoeken opdat ze zich maar niet zouden bemoeien met de bedrijfsvoering. Ook in Nederland worden de OR’s stelselmatig gepasseerd bij belangrijke vraagstukken van strategie zoals we weer hebben gezien bij de overname en opsplitsing van ABN Amro. Ze mogen eigenlijk alleen nog iets zeggen bij massa-ontslagen!

2. De Raden van Commissarissen/non-executives in de board. Het grootste drama.  Ondanks meer dan 10 jaar van noodklokken en waarschuwingen (commissies Peters en Tabaksblat) zijn deze instituties in plaats van onafhankelijker en kritischer juist afhankelijker en slaafser geworden met desastreuze gevolgen. Besturen van ondernemingen bleven vrienden, kennissen en ‘lobbyisten’ prefereren boven deskundige en onafhankelijke toezichthouders. Door wildgroei aan ‘nevenfuncties’ en maniakale neiging tot ‘kralen rijgen’ (mensen met 10 en meer commissariaten) kon van toezicht en controle geen sprake meer zijn. Dieptepunten hier opnieuw ABN Amro en thans Fortis waar de board samen maar liefst 61 nevenfuncties vervult.

3. De aandeelhouders. De de facto eigenaars van de onderneming werden stelselmatig uit de besluitvorming weggedrukt via een ingewikkeld web van certificaten, administratiekantoren en preferenties.  Hierdoor wist het management zich op elke AVA (Afwezigheid Van Andersdenkenden) verzekerd van een overdonderende meerderheid voor wat ze ook maar voorstelden (meestal extra aandelen voor de board). De advocatuur heeft op dit punt een dubieuze en faciliterende rol gespeeld. De laatste jaren is als reactie op deze ’terreur’ van het management het verschijnsel ‘aandeelhoudersactivisme’ opgekomen, maar dat is too little, too late. The damage has been done.

4. De externe accountants. De zogeheten big four (KPMG, Deloitte, Ernst & Young en PricewaterhouseCoopers) die bij wet ten dienste van de samenleving onafhankelijk naar de boekhouding van grote ondernemingen moeten kijken, zijn massaal overgelopen naar en omgekocht door het management. Door deze demonische samenzwering werd de markt het zicht op de ware staat waarin ondernemingen verkeerden onthouden waardoor het management ongestoord kon doorgaan met zelfverrijking en het najagen van absurdistische en megalomane luchtkastelen. Casus classicus voor Nederland: Ahold.

5. Overige externe adviseurs. Ondernemingen huurden voor miljarden advocaten in en consultants om ‘op geheel onafhankelijke wijze’ onderzoek te doen naar van alles en nog wat, maar bij voorkeur naar de hoogte (’te laag!’) van de beloningen van het management. Steeds weer ‘adviseerden’ deze ‘deskundigen’ precies wat het management wilde horen. Een club als McKinsey bijvoorbeeld heeft met graagte en gretigheid mee-geadviseerd in de dotcom-bubble en in de ondergang van Enron en SwissAir.  Pure geldzucht heeft deze ‘adviseurs’ tot hoeren en slaven gemaakt. Er kan niet genoeg worden gewaarschuwd voor de arrogantie ‘deskundigen’ van McKinsey, maar dat heeft nu dus allemaal geen zin meer. Lehmann en Merrill Lynch hebben ze in elk geval niet kunnen redden.

 6. De kredietbeoordelaars. Deze schimmige -maar zeer machtige– en zogenaamd ‘onafhankelijke’ ondernemingen met namen als Moody’s, Standard & Poor’s en Fitch hebben de kredietwaardigheid van ondernemingen structureel veel te positief voorgesteld waardoor investeerders veel te gemakkelijk in effecten van die bedrijven stapten zoals obligaties. Ook werden ingewikkelde producten als CDO’s van veel te postieve ratings voorzien, vaak als gevolg van belangenverstrengelingen en corruptie. De laatste maanden wordt de zeer negatieve en krisis-aanjagende rol van deze instellingen wijd en zijd erkend, maar opnieuw is het too little & too late.

7. Toezichthouders en regulators.  Clubs als AFM, NMa, Opta en De Nederlandsche Bank (DNB) zijn verworden tot gekkenhuizen voor underperformers die nergens anders meer aan de bak kunnen komen en daarom proberen geld en/of status te ontlenen aan de sector waarop ze geacht worden toezicht te houden. Op geen enkele wijze maken deze instelling hun wettelijke taak waar hetgeen steeds weer leidt tot aansprakelijkheids-drama’s. DNB is bijvoorbeeld tot in detail gewaarschuwd voor de situatie bij Fortis maar doet niets.

8. Wetenschap en Onderwijs.  In normale omstandigheden zou onafhankelijke wetenschap het bedrijfsleven kunnen (en zelfs moeten) waarschuwen voor systeemfouten en excessen zoals de graaicultuur en het gebrek aan onafhankelijk toezicht. Echter, ook onze universiteiten zijn geheel en al ‘gekocht’ door de samenzwerende lobby van management, adviseurs en accountants zodat ook deze potentiele countervailing power is geneutraliseerd. Symbool voor de teloorgang van de onafhankelijke economische en juridische wetenschap is drievoudig professor annex advocaat annex wetgever annex consultant Jaap Winter van De Brauw Blackstone Westbroek.

9. De rechterlijke macht. De ‘onafhankelijke’ rechter is al jaren geen factor meer in het bijsturen en/of bestraffen van ondernemingen.  Grote zaken komen niet meer voor de rechter en mocht er af en toe eens iets doorheen glippen -zoals bij de overname van ABN Amro rond de verkoop van LaSalle- raakt de rechterlijke macht totaal in paniek. Er komen ook steeds meer aanwijzingen voor corruptie en belangenverstrengelingen (nevenfuncties) binnen de rechterlijke macht en onverteerbare zaken zoals collusie met de advocatuur (zie 3 en 5).

10. De media. De journalistiek had traditioneel altijd een belangrijke functie bij aan ‘aan de kaak stellen’ van misstanden in het bedrijfsleven, maar dat bedrijfsleven heeft de media inmiddels geheel in de greep, net als de aandeelhouders, de accountants en de andere adviseurs.  Dieptepunt in deze is het Financieele Dagblad dat zich inmiddels heeft ontwikkeld tot een soort speeltuin/societeit voor corporate Nederland. Over de ineenstorting van Fortis is door de gemeenschappelijke media zelfs een taboe afgekondigd. Het FD werkt trouwens intensief samen met Fortis en Fortis-commissaris Klaas Westdijk is ook commissaris bij de FD Media Groep. Een ander leuk bewijs voor de totale gecorrumpeerdheid en medeplichtigheid van de media: Rijkman Groenink, toen CEO van ABN Amro, de man die de belangrijkste bank van Nederland naar de kloten hielp, is nooit kritisch tegen het licht gehouden (hoewel daartoe alle aanleiding was) maar werd uitgekozen tot European Banker of the Year 2004 door een groep correspondenten te Frankfurt en tot Nederlander van het Jaar 2005 door Elsevier.

11. De politiek. Politici vormen het einde van de keten van countervailing powers en zouden er via wet- en regelgeving voor moeten zorgen dat ondernemingen niet ontsporen. Quod non.  Over het plunderen van de eigen onderneming door het management (‘kleptocratentax’) -waaraan dus de ondernemingsraden noch RvC’s noch de aandeelhouders noch de toezichthouders noch ook de accountants iets wilden of konden doen, ‘our hands are tied‘-  wordt binnen de politiek al meer dan 10 jaar de noodklok geluid, maar de politici zijn te gecorrumpeerd geraakt om nog actie te kunnen ondernemen. In de VS worden ondernemingen door de politiek juist vaak weer naar de ondergang gedreven door antitrust-terreur en ‘socialistische oekazes’. Zo is het weinig bekend dat de subprime-crisis voor een belangrijk deel door de politiek is veroorzaakt doordat die banken dwong leningen te gaan verstrekken aan ‘zielige en arme mensen’.

Conclusie:

Als alle countervailing powers zijn uitgeschakeld  krijgt het management vrij baan. Dit leidt automatisch tot grootheidswaanzin en wanbeleid. Daar ligt de oorzaak van het einde van de economie in zijn huidige vorm. For now: it’s payback time!