Accountants: criminele rol bij kredietcrisis

Eerst even een overzicht van Amerikaanse banken die recent failliet zijn gegaan of gered hebben moeten worden en de naam van de externe accountant:

Lehman Brothers: Ernst & Young (onderneming inmiddels failliet)

Goldman Sachs: PwC (onderneming in grote problemen, ombouw van investment bank naar gewone bank, injectie van $5 mrd. van W. Buffett)

AIG: PwC (onderneming zou failliet zijn gegaan als de Staat de zaak niet zou hebben overgenomen voor $85 mrd.)

Bear Stearns: Deloitte (onderneming crashte als eerste investeringsbank op Wall Street, werd met steun van de Staat overgenomen door JP Morgan Chase)

Merrill Lynch: Deloitte (onderneming zou failliet zijn gegaan als Bank of America geen reddingsboei had uitgeworpen)

Freddie Mac: PwC (onderneming zou failliet zijn gegaan als de Staat de zaak niet zou hebben overgenomen)

Fannie Mae: Deloitte (onderneming zou failliet zijn gegaan als de Staat de zaak niet zou hebben overgenomen)

Morgan Stanley: Deloitte (onderneming in grote problemen; ombouw van investment bank naar gewone bank, verkoop 20%-belang aan Mitsubishi UFJ; gesprekken met Wachovia over fusie; Chinees staatsfonds zou inspringen)

Washington Mutual: Deloitte. (onderneming ging op 25 september failliet en werd aldus het grootste banken-faillissement uit de Amerikaanse geschiedenis). JP Morgan Chase koopt onderdelen op.

Wachovia: KPMG. (Onderneming zou failliet zijn gegaan als deze niet was overgenomen door Citibank).

Nu zal niemand kunnen beweren dat externe accountants verantwoordelijk zijn voor het succes of het falen van de ondernemingen die ze controleren, al is een dergelijke redeneertrant wel steeds het verweer van de big-four lobby als ze worden geconfronteerd met het falen van hun ‘controle’: ‘accountants veroorzaken geen faillissementen!’ Dit is echter compleet beside the point. Waar het om gaat is dat –voor zover valt na te gaan- in al deze gevallen de accountants de jaarcijfers over 2007 steeds zonder voorbehoud hebben afgetekend waardoor naar de samenleving een compleet verkeerd signaal werd afgegeven: deze banken zijn kerngezond, niets aan het handje.

Hiermee hebben de big four hun belangrijkste taak verzaakt: het richting samenleving communiceren van een getrouw beeld van de onderneming.

Op 15 november 2007 werd vanuit de FASB FAS 157 van kracht, de standaard die bekender is onder mark to market– dan wel fair value-accounting. Deze standaard was vooral ingevoerd om zogeheten bubbles –ondernemingen waarvan de gerapporteerde waarde in geen enkele verhouding bleek te staan met de werkelijke waarde zoals de dotcom-bedrijven tot 2001- te bestrijden. Inderdaad schreven banken bij het leeglopen van de subprime-bubble voor tientallen miljarden af. Hoewel FAS 157 pas verplicht werd gesteld voor de waarderingen over het boekjaar 2008, waren vele banken al eerder begonnen met het toepassen van de standaard hetgeen resulteerde in afschrijvingen van tientallen miljarden dollars in de jaarrekeningen 2007. Voorbeelden: Fortis: 1,7 mrd. Euro, ABN Amro: 1,6 mrd., Citigroup: 18 mrd. dollar, UBS: 13,5 mrd. dollar.

De controlerende accountants hebben uit al deze afschrijvingen echter geen conclusies getrokken over de continuiteit van de onderneming. Sterker: ze hebben de facto impliciet verklaard –door geen voorbehoud te maken- dat deze continuiteit niet werd bedreigd! Dat er als er geen expliciete voorbehouden worden gemaakt de facto wordt uitgegaan van de continuiteit van de onderneming staat ook letterlijk in de wet: Titel 9 Boek 2 BW veronderstelt ten aanzien van de jaarrekening continuïteit van de onderneming, bij de waardering van activa en passiva wordt uitgegaan van de zogenaamde continuïteitsveronderstelling (art. 2:384 lid 3 BW). Is die veronderstelling onjuist of aan gerede twijfel onderhevig dan moet dit onder mededeling van de invloed op vermogen en resultaat in de toelichting van de jaarrekening worden uiteengezet. We gaan ervan uit dat er in de VS een vergelijkbare plicht op accountants rust, dus om twijfels aan de continuiteit van de onderneming (hier dus: alle hierboven genoemde banken die in de maanden na de goedkeurende verklaring sneuvelden) expliciet op te nemen. Anders heb je toch nul komma nada aan een accountantsverklaring?

Dit schreef KPMG op 25 februari 2008 in het jaarverslag van Wachovia Corp., de meest recente Amerikaanse banking failure in de kredietcrisis. De bank verkocht zichzelf op 29 september –dus precies zeven maanden later- aan Citigroup dat will assume the first $42 billion on losses tied to Wachovia’s riskiest mortgages. Volgens de New York Times nam Citi Wachovia over after making a daring bid that pulled the deeply troubled company from the brink of collapse. KPMG in februari: We conducted our audits in accordance with the standards of the PCAOB. Those standards require that we plan and perform the audit to obtain reasonable assurance about whether the financial statements are free of material misstatement. An audit includes examining, on a test basis, evidence supporting the amouts and disclosures in the financial statements. An audit also includes assessing the accounting principles used and significant estimates made by management, as well as evaluating the overall financial statement presentation. We believe that our audits provide a reasonable basis for our opinion. We also have audited, in accordance with the standards of the PCAOB, Wachovia’s internal control over financial reporting as of December 31, 2007, based on criteria established in Internal Control, Integrated Framework issued by the COSO and our report dated 25 february 2008 expressed an unqualified opinion on the effectiveness of the company’s internal control over financial reporting. Met dit statement wordt de facto een continuiteisverklaring afgegeven.

Merk op dat er bij de overname door Citibank sprake is van ‘de eerste 42 miljard’ aan verliezen vanuit Wachovia’s subprime-portefeuille, maar dat de bank onder toezicht van KPMG slechts enkele miljarden afschreef (over Q4 2007 $1,7 mrd; het totaal aan ‘officiele’ afschrijvingen stond bij de overname op $11,1 mrd.). Uit het gat tussen de 42 en de 11 mrd. moet welhaast de conclusie worden getrokken dat KPMG de boel heeft lopen bedriegen.

Maar het ergste is natuurlijk dat de markt door al die goedkeurende accountantsverklaringen zonder qualifications (voorbehouden) de indruk kreeg dat er niets fundamenteels aan de hand was bij al die banken en dus hun aandelen, rekeningen en investeringen onaangeroerd lieten tot het moment dat de boel in elkaar lazerde zoals gebeurde met het aandeel Wachovia dat in een jaar tijd van $54 is gedaald naar $3.

Hoe ver de goedgekeurde jaarcijfers van 2007 af staan van het ‘getrouwe beeld’ blijkt ook uit de explosie aan nieuwe afschrijvingen direct na de presentatie van de jaarcijfers, dus vanaf say maart 2008. UBS, samen met Citigroup de zwaarst getroffen bank ter wereld, heeft thans al $40 mrd. moeten afboeken. Bij de jaarcijfers 2007 was dat nog maar $13,5 miljard. De teller voor Citi staat nu ook op rond de $40 mrd; bij de jaarcijfers 2007 was dat nog maar $18 mrd. Het heeft er alle schijn van dat de banken in samenspanning met hun accountants een tijdbom hebben geplaatst die pas na de presentatie van de cijfers 2007 tot explosie zou komen, dit uiteraard om tijd te winnen waarbinnen de eigen zakken (golden parachutes) verder kunnen worden gevuld.

Hoezeer de externe accountants samenspannen met het management van de banken die ze geacht worden op onafhankelijke wijze te controleren komt in het geval van Wachovia en KPMG wel op zeer onthutsende wijze aan het licht. Want nog in 2003 deed de SEC onderzoek naar allerlei zakelijke banden tussen Wachovia en diens ‘onafhankelijke’ externe accountant KPMG. Tot slot valt in de lijst aan het begin van dit stuk natuurlijk direct de dominante rol op van Deloitte in het hele kredietcrisis-verhaal, maar over deze boevenbende hebben we inmiddels wel genoeg gezegd.